Κυρίες και κύριοι,
Αγαπητοί φίλοι και φίλες,
Χαίρομαι ιδιαίτερα που βρίσκομαι σήμερα μαζί σας.
Δυστυχώς, ένας άλλοτε αδιανόητος πόλεμος στην Ευρώπη ρίχνει τη γκρίζα σκιά του στην κοινωνία, στην οικονομία και στο περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένου φυσικά και του τουρισμού, αν και είναι ακόμα πολύ νωρίς για να αναζητήσουμε τις μακροπρόθεσμες συνέπειες αυτού.
Να σημειώσουμε πάντως, ερχόμενοι και στις αρμοδιότητες του Υπουργείου Τουρισμού, ότι η ρωσική αγορά εκπροσωπεί ένα σχετικά μικρό μέρος του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Μέσα στην κρίση της πανδημίας, είχαμε 50.000 επισκέπτες από την Ρωσία το 2020 και 120.000 επισκέπτες το 2021, που απέφεραν περίπου τα 300 εκ. ευρώ από τα 10,6 δισ. έσοδα που είχαμε το 2021 από τον τουρισμό.
Ειλικρινά πιστεύω ότι τώρα είναι η ώρα για μια εκτεταμένη συζήτηση για τις ευκαιρίες που προκύπτουν για τον ελληνικό τουρισμό σε μια νέα εποχή που χαρακτηρίζεται από έντονη αστάθεια, πολλαπλές κρίσεις και διασυνδεδεμένα δίκτυα stakeholders.
Ξεκίνησε ήδη από την Ελληνική Πολιτεία η δημιουργία της εθνικής στρατηγικής για τον τουρισμό, η οποία θα ενισχύσει τα ήδη υπάρχοντα συγκριτικά πλεονεκτήματά μας, ενώ ταυτόχρονα θα μας επιτρέψει να γίνουμε πιο ανθεκτικοί σε περιόδους κρίσεων, να βελτιώσουμε αδυναμίες και να επωφεληθούμε από τις ευκαιρίες που ανοίγονται μπροστά μας.
Ειδικότερα ο παράκτιος και θαλάσσιος τουρισμός που αποτελούν προτεραιότητα μας, μπορεί́ να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο ανάπτυξης της εθνικής και τοπικής οικονομίας με τη συνολική́ οικονομική́ συμβολή́ του να ανέρχεται σύμφωνα με εκτιμήσεις στο 1,4-1,5% του ΑΕΠ της χώρας ενώ η έμμεση συμβολή θεωρείται ότι είναι 4 με 5 φορές υψηλότερη.
Παράλληλα, η Πολιτεία επιτελώντας τον θεσμικό της ρόλο διά του καθ’ ύλην αρμόδιου υπουργείου Τουρισμού έχει την ευθύνη για την ορθολογική ανάπτυξη, κατανομή, συντήρηση και επίβλεψη των τουριστικών υποδομών.
Όσον αφορά στον θαλάσσιο τουρισμό και ειδικά στους τουριστικούς λιμένες, η αρμόδια Επιτροπή Τουριστικών Λιμένων συνεδριάζει πλέον τακτικά, εντατικοποιώντας τις προσπάθειες για τη χωροθέτηση, παραχώρηση και αδειοδότηση στρατηγικών τουριστικών λιμένων σε όλη την Ελλάδα.
ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ
Σύμφωνα με στοιχεία που περιλαμβάνονται σε σχετική μελέτη της Διανέοσις, σήμερα έχουμε την παρακάτω εικόνα συνοπτικά:
- Η Ελλάδα αποτελεί έναν από τους ελκυστικότερους προορισμούς για τα σκάφη αναψυχής στην Ευρώπη. Ο στόλος των σκαφών αναψυχής είναι κυρίως ιδιόκτητος, αλλά υπάρχουν και επαγγελματικά σκάφη τα οποία ναυλώνονται σε Έλληνες και αλλοδαπούς τουρίστες. Η πλειονότητα των ιδιόκτητων σκαφών είναι μικρού μεγέθους (μήκος μικρότερο από εφτά μέτρα).
- Στην Ελλάδα δραστηριοποιείται ένας σημαντικός αριθμό σκαφών κατηγορίας mega-yacht (σκάφη άνω των 24 μέτρων).
- Συνολικά περίπου 170.600 σκάφη αναψυχής υπάρχουν στην Ελλάδα με τη συντριπτική πλειοψηφία (75,7%) να αποτελούν σκάφη με εξωλέμβια μηχανή ανεξαρτήτως του υλικού κατασκευής.
- 12,9% είναι ο στόλος των φουσκωτών σκαφών, και ακολουθούν τα σκάφη με εσωλέμβια μηχανή (8%), ενώ τα ιστιοφόρα αποτελούν το 3,4% του στόλου.
- Εκτός από τα ιδιόκτητα σκάφη αναψυχής, στην Ελλάδα δραστηριοποιούνται και επαγγελματικά σκάφη αναψυχής, μία αγορά η οποία έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με στοιχεία του ΙΝΣΕΤΕ, από τα 2.800 σκάφη αναψυχής του 1990 ο στόλος σχεδόν διπλασιάστηκε το 2005 όταν και ανήλθε σε 5.500 σκάφη. Το 2019 αριθμούσε 6.109 σκάφη. Το 71,8% των επαγγελματικών σκαφών έχει μήκος από 10-15 μέτρα, ενώ στον στόλο υπάρχουν σκάφη με μήκος μικρότερο από 10 μέτρα αλλά και σκάφη με μήκος μεγαλύτερο των 60 μέτρων. Τουλάχιστον το 5,7% του επαγγελματικού στόλου σκαφών αναψυχής εντάσσεται στην κατηγορία των mega-yachts (σκάφη άνω των 24 μέτρων). Τα σκάφη αυτά (περίπου 350) απαιτούν και ειδικές λιμενικές εγκαταστάσεις εντός των τουριστικών λιμένων για την εξυπηρέτησή τους. To 63% περίπου του στόλου είναι ιστιοφόρα σκάφη και το 37% είναι μηχανοκίνητα σκάφη
Συμπερασματικά στην Ελλάδα υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός σκαφών αναψυχής κάθε είδους, μια πραγματικότητα που απαιτεί έναν μακροχρόνιο σχεδιασμό των αναγκών σε λιμενικές υποδομές. Η Ελλάδα επίσης αποτελεί τον τέταρτο δημοφιλέστερο προορισμό για mega-yachts, και αν λάβουμε υπόψη και τα mega-yachts που κατέχουν Έλληνες, δημιουργούνται πιέσεις στις υφιστάμενες λιμενικές υποδομές αλλά και ανάγκη για τη δημιουργία εξειδικευμένων θέσεων ελλιμενισμού.
ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Η κατασκευή τουριστικών λιμένων στην Ελλάδα στηρίζεται στον Ν. 2160/1993, ο οποίος αποτελεί το ειδικό νομικό καθεστώς για τη δημιουργία λιμενικών εγκαταστάσεων τουρισμού, έχοντας βέβαια υποστεί πολλαπλές προσθαφαιρέσεις και τροποποιήσεις με διάφορα νομοθετήματσ που θεσπίστηκαν κατά την ήδη 30ετή περίπου περίοδο ισχύος του.
Σύμφωνα με το άρθρο 29 ο τουριστικός λιμένας προορίζεται κατά κύριο λόγο για/και να υποστηρίζει λειτουργικά τον ελλιμενισμό σκαφών αναψυχής και ναυταθλητισμού, εντοπίζοντας σε αυτές τις δύο δραστηριότητες τους βασικούς χρήστες των τουριστικών λιμένων.
Με βάση τις προβλέψεις του νομοθετικού πλαισίου, οι τουριστικοί λιμένες διακρίνονται περαιτέρω σε μαρίνες, καταφύγια και αγκυροβόλια, διαμορφώνοντας εγκαταστάσεις τριών ταχυτήτων από την πλευρά των αναγκαίων υποδομών και των απαραίτητων παρεχόμενων υπηρεσιών.
Ειδικότερα: “Μαρίνα” είναι ο τουριστικός λιμένας που διαθέτει χερσαίες και θαλάσσιες εγκαταστάσεις και υποδομές προδιαγραφών που ορίζονται με απόφαση του Υπουργού Τουρισμού […] για την εξυπηρέτηση των σκαφών αναψυχής και των χρηστών τους». “Καταφύγιο” είναι ο τουριστικός λιμένας με βασικές κτιριολογικές υποδομές εμβαδού μέχρι 300 τ.μ. και με ελάχιστες παροχές και εξυπηρετήσεις ύδατος, ρεύματος, τηλεφώνου, διαδικτύου, καυσίμων, περισυλλογής καταλοίπων και απορριμμάτων, πυρόσβεσης, ενδιαίτησης και υγιεινής.
“Αγκυροβόλιο” είναι ο τουριστικός λιμένας που δημιουργείται εντός προστατευμένου όρμου, εντός λιμνών και ποταμών, με ελαφρύ εξοπλισμό, ο οποίος δεν προκαλεί οριστική αλλοίωση του περιβάλλοντος με περιορισμένο αριθμό θέσεων ελλιμενισμού και βασικές εγκαταστάσεις.
Σημειώνεται ότι μέχρι το 2012 προβλεπόταν και τέταρτη κατηγορία τουριστικών λιμένων, αυτή των “Λιμένων ξενοδοχειακών μονάδων”, καθώς επιτρεπόταν σε ξενοδοχειακές μονάδες η δημιουργία τουριστικών λιμένων στον αιγιαλό και την παραλία που βρίσκεται προ των εγκαταστάσεών τους, για την εξυπηρέτηση της πελατείας τους, με την προϋπόθεση ότι η δυναμικότητα ελλιμενισμού σκαφών αναψυχής δεν θα υπερβαίνει ποσοστό δέκα τοις εκατό (10%) του αριθμού των δωματίων της ξενοδοχειακής μονάδας» (καταργήθηκε με το Ν. 4070/2012).
Ως προς την διαδικασία χωροθέτησής τους, Τουριστικοί λιμένες οι οποίοι έχουν χερσαία ζώνη μεγαλύτερη των 80.000 τ.μ. ή βρίσκονται εντός αρχαιολογικών χώρων, ιστορικών τόπων ή παραδοσιακών οικισμών ή βρίσκονται εντός περιοχών του άρθρου 19 του Ν. 1650/1986 ή βρίσκονται εντός παραλιακής ζώνης Αττικής, ακολουθούν διαδικασία χωροθέτησης δύο σταδίων: Το 1ο στάδιο αφορά στην έκδοση Π.Δ. στο οποίο γίνεται ο γενικός σχεδιασμός της μαρίνας και το 2ο στάδιο αφορά στην έκδοση ΚΥΑ (Υπουργών Τουρισμού και Περιβάλλοντος) με την οποία γίνεται η χωροθέτηση και περιγράφονται τα απαραίτητα έργα για την δημιουργία της μαρίνας.
Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις τουριστικών λιμένων, ακολουθείται η διαδικασία χωροθέτησης σε ένα στάδιο με την έκδοση ΚΥΑ.
Με το άρθρο 30 παρ. 5 του Ν. 2160/93 εγκρίθηκαν σε συγκεκριμένες θέσεις και περιοχές η χωροθέτηση, τα όρια της χερσαίας ζώνης, οι προσχώσεις, καθώς και οι χρήσεις γης, οι όροι και οι περιορισμοί δόμησης (βλ. Παράρτημα ΙΙ του άρθρου 41 του Νόμου) για τη δημιουργία των τουριστικών λιμένων οι οποίοι συμπεριλαμβάνονται στον ακόλουθο Πίνακα – SLIDE Τουριστικοί Λιμένες:
Aναφορικά με τη γεωγραφική κατανομή των χωροθετημένων τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων και με στόχο τη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου δικτύου το οποίο να είναι σε θέση να καλύψει επαρκώς το σύνολο της επικράτειας και να εξασφαλίσει συνθήκες ικανοποιητικής εξυπηρέτησης των τουριστικών σκαφών, είναι επιθυμητή, με βάση και διεθνή δεδομένα, η διαμόρφωση δικτύου σε ενδεικτικές αποστάσεις 30 ναυτικών μιλίων μεταξύ μαρινών και 15 ναυτικών μιλίων μεταξύ μαρινών και καταφυγίων ή αγκυροβολίων. Εξαίρεση αποτελούν οι μητροπολιτικές περιοχές, στις οποίες το δίκτυο μπορεί να είναι πυκνότερο λόγω υψηλότερης ζήτησης.
Φορέας διαχείρισης του τουριστικού λιμένα είναι κατά τον Ν. 2160/93 το φυσικό ή νομικό πρόσωπο δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου το οποίο έχει αναλάβει με σύμβαση μετά του Δημοσίου ή μετά της Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα Ανώνυμης Εταιρείας ή εκ του νόμου την κατασκευή, λειτουργία και εκμετάλλευση τουριστικού λιμένα.
Το 2012 πραγματοποιήθηκε η μεταφορά στην εταιρεία Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου ΑΕ (ΤΑΙΠΕΔ) περιουσιακών στοιχείων του Δημοσίου που αφορούν σε τουριστικές λιμενικές εγκαταστάσεις. Συγκεκριμένα, μεταβιβάστηκε το δικαίωμα παραχώρησης σε τρίτους, μέσω συμβάσεων παραχώρησης, κάθε δικαιώματος χρήσης, διοίκησης, διαχείρισης και εκμετάλλευσης 17 τουριστικών λιμένων.
Από το 2004 έως σήμερα στο Υπουργείο Τουρισμού έχει συσταθεί η Επιτροπή Τουριστικών Λιμένων (ΕΤΛ) που αποτελείται από εννέα μέλη-εκπροσώπους υπουργείων υπό τον Γενικό Γραμματέα Τουριστικής Πολιτικής και Ανάπτυξης, με αρμοδιότητες να γνωμοδοτεί για όλα τα σημαντικά ζητήματα που άπτονται χωροθέτησης, μετατροπής η τροποποίησης των τουριστικών λιμένων πριν από την έκδοση Π.Δ. ή ΚΥΑ.
ΖΗΤΗΜΑΤΑ
Η απουσία ενός Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου Τουρισμού (ΕΧΠΤ) αποτελεί μία σημαντική έλλειψη στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο, καθώς αποτελεί τροχοπέδη στον σχεδιασμό και την υλοποίηση επενδύσεων στον κλάδο των τουριστικών λιμένων. Το έλλειμμα αυτό αναμένεται να καλυφθεί στο προσεχές χρονικό διάστημα με την ολοκλήρωση του νέου ΕΧΠΤ, την ολοκλήρωση της διαδικασίας διαβούλευσης και την έκδοση της σχετικής Υπουργικής Απόφασης. Η πολυδιάσπαση των φορέων διαχείρισης τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων αποτελεί επίσης ένα ζήτημα το οποίο δημιουργεί προβλήματα σε ό,τι αφορά τη δυνατότητα ολιστικής διαχείρισης και εποπτείας του συστήματος.
Επιπρόσθετα, η υφιστάμενη διαγωνιστική διαδικασία παραχώρησης τουριστικών λιμένων δεν έχει καταφέρει μέχρι στιγμής να συμβάλλει καθοριστικά στην προσέλκυση επενδύσεων στους ελληνικούς τουριστικούς λιμένες. Η βελτίωση της διαδικασίας μέσω μείωσης του χρονικού διαστήματος ολοκλήρωσής της αλλά και η αύξηση της ευελιξίας της θα δημιουργήσει πρόσθετη δυναμική στο σκέλος των επενδύσεων.
Είναι χρήσιμο, όμως, να διατυπωθεί ότι τα περισσότερα προβλήματα που σχετίζονται με τους τουριστικούς λιμένες οφείλονται σε σημαντικότατο βαθμό στο γεγονός ότι μέχρι σήμερα κανένας δημόσιος φορέας δεν κατάφερε να παρακολουθήσει συνολικά –είτε αυτόνομα είτε σε συνέργεια με άλλους φορείς– την εξέλιξη της εφαρμογής της νομοθεσίας για το σύνολο των εγκαταστάσεων επί αιγιαλού και παραλίας.
Σήμερα, ο κατακερματισμός της προσφοράς -με (α) παρουσία πολλών υποδομών σε διαφορετικές φάσεις (λειτουργία/κατασκευή/σχεδιασμός/ κλπ.), (β) αδυναμία προόδου εργασιών ως προς τη λειτουργία των σχεδιασμένων για τουριστική χρήση λιμενικών εγκαταστάσεων, (γ) απουσία παρακολούθησης και (δ) πολλαπλότητα φορέων με μερική εικόνα και/ή αρμοδιότητα για τη διαμόρφωση του χάρτη των σε λειτουργία τουριστικών λιμένων/μαρινών- αντανακλά την ανάγκη να διαμορφωθεί ένας μακροχρόνιος στρατηγικός σχεδιασμός.
Θα πρέπει να στοχεύει σε συγκεκριμένα προσδιορισμένα χαρακτηριστικά ανάπτυξης και θα υλοποιεί στρατηγική εφαρμοστέα στο σύνολο της χώρας χωρίς να εξαιρεί κανέναν, αλλά και χωρίς να περιορίζει όσους θέλουν να επενδύσουν στην ανάπτυξη του συγκεκριμένου κλάδου. Αν και ο συνολικός αριθμός των χωροθετημένων τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων έχει, επί της ουσίας, σημασία, πιο σημαντικό είναι το ερώτημα εάν οι εγκαταστάσεις αυτές είναι σε λειτουργία, πόσο δε μάλλον αν οι εγκαταστάσεις τελικά κατασκευάστηκαν.
Δυστυχώς, για τους τουριστικούς λιμένες δεν υπάρχει συνολική εποπτεία και καταγραφή –μια απουσία η οποία εμφανίζεται για το σύνολο των λιμένων της χώρας. Το γεγονός αυτό επιδρά σημαντικά στη λειτουργικότητα του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου, καθώς δημιουργεί γραφειοκρατία επηρεάζοντας τόσο την αποδοτικότητα του όλου συστήματος τουριστικών λιμένων όσο και την ανταγωνιστικότητά του και κατά συνέπεια την ελκυστικότητά του για ιδιωτικές επενδύσεις.
Παράλληλα πολύ σημαντικά στοιχεία σε μια καταγραφή, και προϋπόθεση για την άσκηση επωφελών δημόσιων πολιτικών, είναι:
A. Η παρακολούθηση της εφαρμογής της διαδικασίας που προβλέπεται και πραγματοποιείται τόσο όσον αφορά τις τουριστικές εγκαταστάσεις όσο και τις μετατροπές υφιστάμενων εγκαταστάσεων επί αιγιαλού και παραλίας –όπως «ορφανές» (είτε ως προς τον φορέα διαχείρισης είτε ως προς τη χρήση) λιμενικές εγκαταστάσεις/αθλητικές εγκαταστάσεις/ αλιευτικές εγκαταστάσεις κ.ά.)– σε τουριστικούς λιμένες
B. Η παρακολούθηση των παραχωρήσεων τουριστικών λιμένων σε τρίτους στις οποίες προβαίνουν οι φορείς διαχείρισης των τουριστικών λιμένων (σε συνέχεια των συμβάσεων τους με το Δημόσιο).
Ως αποτέλεσμα της αναφοράς περί απουσίας Ειδικού Πλαισίου για τον Τουρισμό, η κάθε Περιφέρεια έχει ενισχύσει κατευθύνσεις και ρυθμίσεις με βάση τον δικό της προγραμματισμό και τους δικούς της στόχους στον τομέα του θαλάσσιου τουρισμού με συνέπεια τον κατακερματισμό και την απουσία συνολικού σχεδιασμού. Λαμβάνοντας υπόψη ότι: (α) σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης, «κάθε Δήμος μπορεί να συνιστά ή να έχει ένα νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου για τη διοίκηση και διαχείριση ζώνης λιμένα, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία» (β) από τις 74 Περιφερειακές Ενότητες της επικράτειας, οι εξήντα (60) διαθέτουν παράκτια ζώνη (γ) από τις 13 Περιφέρειες, στις 12 εξ αυτών που είναι παραλιακές υφίστανται σήμερα λιμενικά ταμεία και δημοτικά λιμενικά ταμεία. Μελλοντικά η κατάσταση θα γίνει ακόμα πιο περιπλοκή.
Δεδομένου ότι το σύστημα διακυβέρνησης του δικτύου τουριστικών λιμένων είναι αρκετά πολύπλοκο, με περισσότερα του ενός υπουργεία αλλά και κρατικούς φορείς να εμπλέκονται με διάφορους τρόπους στην οργάνωση, λειτουργία και εποπτεία του, δείχνει την αδυναμία κεντρικού σχεδιασμού για έναν κλάδο ο οποίος θα μπορούσε να προσδώσει σημαντική προστιθέμενη αξία στην εθνική οικονομία.
Μία αδυναμία η οποία επιτείνεται από το γεγονός ότι εκτός από το δίκτυο τουριστικών λιμένων υπάρχει πλειάδα λιμενικών εγκαταστάσεων που εξυπηρετούν σκάφη αναψυχής, οι οποίες διαχειρίζονται από διαφορετικούς Φορείς Διαχείρισης και Εκμετάλλευσης Λιμένων. Οι συγκεκριμένοι φορείς και οι λιμενικές εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται βρίσκονται εκτός σχεδιασμού καθώς δεν εποπτεύονται από το Υπουργείο Τουρισμού που είναι το καθ’ ύλην αρμόδιο για τους τουριστικούς λιμένες της χώρας.
Το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο, στο οποίο διαπιστώνεται η απουσία συνολικής εποπτείας εφαρμογής της σχετικής νομοθεσίας, ο κατακερματισμός στο δίκτυο τουριστικών λιμένων και η ύπαρξη πολλαπλών φορέων με μερική εικόνα και αρμοδιότητα επί του συστήματος των τουριστικών λιμένων, επιβεβαιώνει την ανάγκη διαμόρφωσης ενός στρατηγικού σχεδιασμού.
Η αποσπασματική αντιμετώπιση ζητημάτων που επηρεάζουν αρνητικά τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του συστήματος τουριστικών λιμένων της χώρας και ιδίως η επικέντρωση σε ζητήματα καθημερινής λειτουργίας δρουν παρελκυστικά προς το βασικό έλλειμμα ολιστικής στρατηγικής που υπάρχει στον κλάδο των τουριστικών λιμένων.
Από τους 168 χωροθετημένους τουριστικούς λιμένες μικρό ποσοστό αυτών και των χωροθετημένων θέσεων ελλιμενισμού έχει κατασκευαστεί, ενώ σε ό,τι αφορά τα τουριστικά καταφύγια και τα αγκυροβόλια τα ποσοστά κατασκευής και λειτουργίας είναι σχεδόν μηδενικά. Κατά συνέπεια σε επίπεδο σχεδιασμού έχει διαμορφωθεί ένα δίκτυο τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων που, υπό προϋποθέσεις, θα μπορούσε να καλύψει τμήμα έστω των αναγκών ελλιμενισμού τουριστικών σκαφών αναψυχής, όμως ουσιαστικά το μεγαλύτερο τμήμα αυτού του δικτύου δεν έχει κατασκευαστεί.
Πιο αναλυτικά οι περισσότερες εγκαταστάσεις έχουν χωροθετηθεί αλλά δεν έχουν προχωρήσει στο στάδιο της κατασκευής. Επιπρόσθετα, ένας αριθμός τουριστικών λιμένων έχει κατασκευαστεί αλλά δεν λειτουργεί. Μόλις 37 από τους 168 χωροθετημένους τουριστικούς λιμένες βρίσκονται στο στάδιο της λειτουργίας, ποσοστό μόλις 22%.
Από τις 25.712 χωροθετημένες θέσεις ελλιμενισμού σκαφών αναψυχής είναι σήμερα διαθέσιμες μόνο το 33,1%, ή συνολικά 8.499 θέσεις. Το είδος των τουριστικών λιμένων σε λειτουργία αποτελεί ένδειξη προτεραιοτήτων των επενδύσεων.
Από τις συνολικά 62 χωροθετημένες μαρίνες έχουν κατασκευαστεί και λειτουργούν οι 23, ποσοστό 37,1%. Από τις 12 χωροθετημένες ξενοδοχειακές τουριστικές λιμενικές εγκαταστάσεις λειτουργούν οι 9. Από τα 72 χωροθετημένα καταφύγια λειτουργούν μόλις τα πέντε (5), ποσοστό 6,9%. Από τα 22 χωροθετημένα αγκυροβόλια, δεν έχει λειτουργήσει κάποιο έως σήμερα (0%).
Ωστόσο υπάρχουν λιμενικές εγκαταστάσεις και θέσεις ελλιμενισμού που εξυπηρετούν την πλεονάζουσα εγχώρια ζήτηση. Αυτό αποδίδεται στο ότι προφανώς υπάρχουν αφενός εγκαταστάσεις που δεν είναι δηλωμένες ως τουριστικοί λιμένες αλλά χρησιμοποιούνται ως τέτοιοι και αφετέρου υπάρχουν εγκαταστάσεις οι οποίες δεν είναι καν καταγεγραμμένες («ορφανά λιμάνια») αλλά εξυπηρετούν ανάγκες ελλιμενισμού.
Σε πολυάριθμους λιμένες προβλέπεται και χρήση αναψυχής, χωρίς ωστόσο οι λιμένες αυτοί να διαθέτουν εγκαταστάσεις χαρακτηρισμένες ως μαρίνες, καταφύγια ή αγκυροβόλια, δυσχεραίνοντας τόσο την παρακολούθηση της σχετικής δραστηριότητας σε αυτούς, όσο και την καταγραφή της δυναμικότητας αυτών των λιμένων σε θέσεις ελλιμενισμού.
Ως προς τα τέλη, τα Δημοτικά Λιμενικά Ταμεία (ΔΛΤ) χρεώνουν τέλη για τα σκάφη αναψυχής στη βάση του κρατικού τιμολογίου το οποίο είναι κοινό για όλα τα ΔΛΤ. Από την άλλη πλευρά οι Οργανισμοί Λιμένος λειτουργούν ως Ανώνυμες Εταιρείες διασφαλίζοντας μία κάποια ευχέρεια στον καθορισμό των τιμολογίων τα οποία όμως (για τους οργανισμούς λιμένος που ανήκουν στο Δημόσιο μέσω και του ΤΑΙΠΕΔ) θα πρέπει να εγκριθούν από το Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής.
Οι ιδιωτικές μαρίνες καθορίζουν ελεύθερα τα τιμολόγιά τους κυρίως στη βάση του ανταγωνισμού που επικρατεί στην αγορά και των παρεχόμενων υπηρεσιών. Είναι χαρακτηριστικό ότι για ένα σκάφος αναψυχής μήκους 10 μέτρων το τέλος παραβολής σε ετήσια βάση διαμορφώνεται σε σχεδόν διπλάσια επίπεδα στην περίπτωση ενός Οργανισμού Λιμένα και σχεδόν σε επταπλάσιο επίπεδο για μία ιδιωτική μαρίνα, σε σύγκριση με ένα Δημοτικό Λιμενικό Ταμείο.
Πρέπει βέβαια να διευκρινιστεί ότι η ποιότητα και το εύρος των υπηρεσιών που λαμβάνουν τα σκάφη αναψυχής σε κάθε μία από τις τρεις περιπτώσεις είναι διαφορετικές. Παρόλα αυτά ένας εξορθολογισμός των τελών μπορεί να μειώσει τα επίπεδα του αθέμιτου ανταγωνισμού και να βελτιώσει την ποιότητα του παρεχόμενου προϊόντος.
Επιπλέον η Ελλάδα σε σχέση με τις ανταγωνίστριες χώρες υστερεί τόσο στη συνολική και τη μέση δυναμικότητα των τουριστικών της λιμένων σε όρους θέσεων ελλιμενισμού, όσο και στην πυκνότητα του δικτύου των τουριστικών λιμένων, ευρισκόμενη στην τελευταία θέση μεταξύ 16 χωρών που εξετάστηκαν σε ό,τι αφορά τις θέσεις ελλιμενισμού ανά χιλιόμετρο ακτογραμμής.
Σε ό,τι αφορά το ίδιο το δίκτυο τουριστικών λιμένων υπάρχει μία αδυναμία καταγραφής μίας κοινά αποδεκτής εικόνας περί της υφιστάμενης κατάστασής του, τόσο σε ό,τι αφορά τον αριθμό των τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων, όσο και σε ό,τι αφορά κυρίως τη λειτουργικότητά τους.
Όπως προαναφέρθηκε, μόλις το 22% των χωροθετημένων λιμενικών εγκαταστάσεων βρίσκονται σε λειτουργία. Το 78% των χωροθετημένων λιμενικών εγκαταστάσεων βρίσκεται σε διάφορες φάσεις που περικλείονται εντός των διαδικασιών χωροθέτησης και λειτουργίας, αναδεικνύοντας το έλλειμμα ολοκληρωμένου σχεδιασμού και στρατηγικής για την ανάπτυξη του δικτύου.
Οι εξελίξεις στην αγορά των τουριστικών λιμένων στη Μεσόγειο μέσω της ανάδειξης νέων χωρών-πρωταγωνιστών, όπως για παράδειγμα η Κροατία, αλλά και η περαιτέρω ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας άλλων χωρών όπως η Ιταλία και η Τουρκία δημιουργεί ένα έντονο πλαίσιο ανταγωνισμού για την Ελλάδα στην αγορά της Μεσογείου.
ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ
Η στρατηγική διοίκηση θα οδηγήσει σε μία ολιστική προσέγγιση της ανταγωνιστικότητας και ελκυστικότητας των τουριστικών λιμένων υπηρετώντας συνολικούς στόχους και αντικειμενικούς σκοπούς.
Ο καθορισμός ενός οράματος θα αποτελέσει τη βάση πάνω στην οποία θα διαμορφωθεί το στρατηγικό πλάνο για τον κλάδο των τουριστικών λιμένων. Θα πρέπει να εμπνέει ώστε να παρακινεί το σύνολο του κλάδου σε πρωτοβουλίες οι οποίες θα το υπηρετούν. Είναι σημαντικό το όραμα να εκπέμπει ένα μήνυμα σχετικά με το τι επιθυμούμε ως χώρα να επιτύχουμε μέσω των τουριστικών λιμενικών υποδομών. Να καταστεί η τουριστική λιμενική βιομηχανία της χώρας ένας σημαντικός πυλώνας του τουριστικού προϊόντος της Ελλάδας είναι ένα όραμα που μπορεί να οδηγήσει στη διαμόρφωση σχετικών στρατηγικών
Το να αποτελέσει ο κλάδος των τουριστικών λιμένων βασικό πυλώνα του τουριστικού λιμενικού προϊόντος, μπορεί να πραγματοποιηθεί με βάση τους παρακάτω άξονες:
• Ανάπτυξη ενός ανταγωνιστικού ποιοτικού προϊόντος στα πλαίσια του Τουριστικού Οικοσυστήματος.
• Συμβολή στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη της Ελλάδας με έμφαση στην βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα.
• Συμμετοχή και αναγνώριση από την κοινωνία του αναπτυξιακού ρόλου των τουριστικών λιμένων.
• Εμπλουτισμός του τουριστικού προϊόντος της χώρας με έμφαση στον θεματικό τουρισμό
Η διαμόρφωση εναλλακτικών σεναρίων για τις επιπτώσεις της εφαρμογής του σχεδίου στρατηγικής διοίκησης για την ανάπτυξη του κλάδου των τουριστικών λιμένων, σε όρους νέων θέσεων ελλιμενισμού τουριστικών σκαφών καθώς και η διαμόρφωση ενός πλέγματος παραδοχών στη βάση αποτελεσμάτων υφιστάμενων μελετών, δίνει τη δυνατότητα εκτιμήσεων των οικονομικών ωφελειών που δυνητικά μπορεί να δημιουργήσει η μερική ή ολική εφαρμογή του προτεινόμενου σχεδίου. Η έστω και μερική κατασκευή των θέσεων ελλιμενισμού που έχουν ήδη χωροθετηθεί αλλά λιμνάζουν εδώ και πολλά χρόνια μπορεί να αποδώσει σημαντικά έσοδα στην εθνική οικονομία ενώ θα συνεισφέρει θετικά και στην απασχόληση.
Σύμφωνα με την μελέτη της Διανέοσις, το αισιόδοξο σενάριο είναι ότι η χώρα θα μπορούσε να αναμένει έσοδα €330 εκατ. σε ετήσια βάση, αρχής γενομένης το 2030 όταν πλέον θα ολοκληρωθεί η κατασκευή του συνόλου των θέσεων ελλιμενισμού. Στο βέλτιστο σενάριο τα έσοδα εκτινάσσονται στα €600 εκατ. περίπου σε ετήσια βάση, από το 2030 και έπειτα.
Η ανάληψη πρωτοβουλιών τόσο σε κεντρικό (επίπεδο σχεδιασμού στρατηγικής και πολιτικής) όσο και σε τοπικό επίπεδο για την προώθηση της κατασκευής τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων, πολλές εκ των οποίων έχουν χωροθετηθεί εδώ και δεκαετίες αλλά δεν έχει γίνει η παραμικρή μετέπειτα κίνηση προκειμένου να προχωρήσει η διαδικασία κατασκευής τους, είναι σε θέση να διαμορφώσει τις προϋποθέσεις της περεταίρω ανάπτυξης του κλάδου και το κυριότερο της αύξησης της ελκυστικότητάς του για την ιδιωτική πρωτοβουλία.
Ιδιαίτερα σε Περιφέρειες με περιορισμένες υποδομές-εργαλεία οικονομικής ανάπτυξης, η κατασκευή και ορθή διαχείριση τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων μπορεί να αποτελέσει πόλο προστιθέμενης αξίας, μία παράμετρος που λήφθηκε υπόψη κατά τον σχεδιασμό του στρατηγικού σχεδίου της Κροατίας αλλά και της Εσθονίας για την ανάπτυξη του κλάδου.
Επίκεντρο της Στρατηγικής του Υπουργείου είναι ο παράκτιος και θαλάσσιος τουρισμός που αποτελούν προτεραιότητα μας καθώς μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο ανάπτυξης της εθνικής και τοπικής οικονομίας. Ειδικότερα στα πλαίσια της επικαιροποίησης της Εθνικής Στρατηγικής Ανάπτυξης των Τουριστικών μας Λιμένων σημαντική θα είναι η συμβολή του Ευρωπαικού Ταμείου Ανάκαμψης, δεδομένου ότι σχεδόν το μισό των συνολικών κονδυλίων των 320 εκατ. ευρώ κατευθύνονται στην αναβάθμιση των τουριστικών λιμένων.
Παράλληλα και ως προς τον Ν. 2160/1993 προχωρούμε με γοργούς ρυθμούς σε επιμέρους βελτιώσεις οι οποίες θα αυξήσουν την ευελιξία και την ταχύτητα των διαδικασιών, με ταυτόχρονη έμφαση στην αναπτυξιακή προτεραιότητα στα πλαίσια της Νέας Εθνικής Στρατηγικής για τον Τουρισμό.
Συγκεκριμένα μεταξύ άλλων προωθούνται οι παρακάτω αλλαγές στο νομοσχέδιο που είναι προς ψήφιση τις αμέσως επόμενες ημέρες:
- Απλοποίηση αδειοδότησης (μετάβαση σε καθεστώς έγκρισης λειτουργίας νόμου 4442/2016)
- Θέσπιση διαδικασίας νομιμοποίησης για υφιστάμενες τουριστικές λιμενικές εγκαταστάσεις
- Δυνατότητα αύξησης υπό προϋποθέσεις του συντελεστή δόμησης εντός τουριστικών λιμένων
