Ο ελληνικός τουρισμός απέναντι στην κλιματική αλλαγή: Προκλήσεις και προοπτικές
Αξιότιμες κυρίες,
Αξιότιμοι κύριοι,
Το ότι η κλιματική αλλαγή έχει ήδη σημαντικές συνέπειες στις ζωές δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο δεν είναι κάτι που χρειάζεται πλέον έρευνα για να τεκμηριωθεί. Το “φαινόμενο του θερμοκηπίου” είναι πλέον γνωστό από τη δεκαετία του 1960, ενώ η παγκόσμια επιστημονική επιτροπή που συστάθηκε υπό την αιγίδα του ΟΗΕ για να το παρακολουθεί (η “Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος” ή IPCC) είναι σε λειτουργία από το 1988.
Όπως όλοι, λοιπόν, γνωρίζετε η κλιματική αλλαγή είναι ένα φαινόμενο παγκόσμιο, εξαιρετικά σημαντικό, πολύ καλά μελετημένο και εν εξελίξει που απασχολεί έντονα την επικαιρότητα και τη Πολιτεία. Λεπτομερή μοντέλα προβλέπουν την εξέλιξή του στις επόμενες δεκαετίες με τρόπο μάλιστα αρκετά σαφή. Ωστόσο, οι επιπτώσεις του δεν είναι μόνο περιβαλλοντικές. Δεν περιορίζονται, δηλαδή, μόνο στην αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα, ή στην εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων. Οι συνέπειές του αγγίζουν κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας: από τις τουριστικές υποδομές και την αγροτική παραγωγή μιας χώρας, μέχρι και τις καρδιακές παθήσεις.
ΣΗΜΕΙΑ ΕΠIΔΡΑΣΗΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Ο τουρισμός είναι ευάλωτος στις αλλαγές που επιφέρει η κλιματική αλλαγή και ταυτόχρονα συγκαταλέγεται ανάμεσα στους παράγοντες που την επιτείνουν σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ταξιδιών (ETC, 2018).
Αφ’ ενός ο τουρισμός επιτείνει την κλιματική αλλαγή καθώς:
- Σχεδόν το σύνολο της ενέργειας που χρησιμοποιείται από τις τουριστικές επιχειρήσεις βασίζεται σε ορυκτά καύσιμα.
- Οι μεταφορές αποτελούν τον κλάδο που ευθύνεται για το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών CO2 στον τουρισμό. Σύμφωνα με σχετική μελέτη της ETC οι αεροπορικές μεταφορές ευθύνονται για το 40% των εκπομπών που οφείλονται στον τουρισμό διεθνώς, η οδική μεταφορά με αυτοκίνητο για το 32%, ενώ η διαμονή για το 21% (ETC 2018: 7).
- Σε επίπεδο ΕΕ, οι αερομεταφορές ευθύνονται για το 13% του συνόλου των εκπομπών που προέρχονται από τη μεταφορά και για τον λόγο αυτό αποτελούν τον βασικό παράγοντα που δυσχεραίνει τη μετάβαση του τουρισμού σε μια πράσινη οικονομία. Ο τουρισμός κινδυνεύει να μείνει πίσω στην πράσινη μετάβαση και μάλιστα να δυσφημιστεί ως ένας προβληματικός τομέας (ETC 2018: 7) που επιτείνει την μόλυνση του περιβάλλοντος.
Η ΤΡΩΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Αφ’ ετέρου, η κλιματική αλλαγή έχει άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις στον τομέα του τουρισμού (Vardopoulos and Karytsas, 2019).
Άμεσες:
- η άνοδος της θερμοκρασίας και της στάθμης της θάλασσας,
- μεταβολές στα επίπεδα υγρασίας και στην ποιότητα του αέρα,
- αύξηση του δείκτη δυσφορίας των επισκεπτών,
- ενίσχυση της ξηρασίας,
- αυξημένος κίνδυνος πυρκαγιάς και ερημοποίησης,
- περιορισμός των βροχοπτώσεων,
- αύξηση των έντονων καιρικών φαινομένων, οι οποίες καταλήγουν στην επιβάρυνση του περιβάλλοντος που αποτελεί βασικό πόρο για τον τουρισμό, ιδίως δε των ευαίσθητων οικοσυστημάτων.
Έμμεσες:
- μείωση της αξίας των παράκτιων τουριστικών επενδύσεων,
- εγκατάλειψη τουριστικών επενδύσεων καθώς δεν μπορούν πλέον να ανταποκριθούν στη χρήση τους (π.χ. η περίπτωση των χιονοδρομικών κέντρων),
- διείσδυση του θαλασσινού νερού στον υδροφόρο ορίζοντα (αλάτωση),
- μείωση των διαθέσιμων υδάτινων πόρων, κυρίως του πόσιμου νερού, λόγω περιορισμού των βροχοπτώσεων,
- οικονομική επιβάρυνση λόγω της αδυναμίας να προσφερθούν τουριστικές υπηρεσίες εξαιτίας ακραίων καιρικών φαινομένων,
- Επίσης χρηματοδότηση για την αναγκαία πιστοποίηση των επιχειρήσεων και την κατάρτιση των εργαζομένων για την εφαρμογή των νέων προδιαγραφών.
Τούτων λεχθέντων, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η κλιματική αλλαγή δεν θα επηρεάσει με τον ίδιο τρόπο τον τουρισμό σε όλο τον πλανήτη:
- γιατί οι περιοχές εκτίθενται σε διαφορετικό βαθμό στην κλιματική αλλαγή,
- λόγω της διαφορετικής ικανότητας των χωρών να ανταποκριθούν στην κλιματική αλλαγή και
- λόγω της διαφορετικής εξάρτησης της εθνικής και τοπικής οικονομίας από τον τουρισμό.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με έρευνες ευρωπαϊκών και διεθνών φορέων, μέχρι τα μέσα του αιώνα η μέση θερμοκρασία στη χώρα μας θα αυξηθεί, η μέση βροχόπτωση θα μειωθεί, ενώ η στάθμη της θάλασσας θα ανέβει αξιοσημείωτα. Ειδικότερα, μελέτη της ETC (2018) έδειξε ότι η κλιματική αλλαγή απειλεί περισσότερο περιοχές με σημαντική τουριστική ανάπτυξη, όπως η Μεσόγειος, έναντι περιοχών όπως η Δυτική και Βόρεια Ευρώπη και ο Καναδάς (ETC 2018).
Αν και ο χειμερινός τουρισμός επηρεάζεται από την κλιματική αλλαγή, οι χώρες αυτές μπορούν καλύτερα να ανταπεξέλθουν στην αναγκαία προσαρμογή και επιπλέον υπάρχουν ευκαιρίες ανάπτυξης σε άλλους τομείς. Αντίθετα, σε χώρες της Μεσογείου – και κυρίως στην Ελλάδα, την Κύπρο και την Τουρκία – παρουσιάζεται υψηλός κίνδυνος για τον τουρισμό λόγω της κλιματικής αλλαγής (ETC 2018).
Σύμφωνα με τη Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων (European Trade Union Confederation, 2020:25) oι ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών και οι συχνοί και παρατεταμένοι καύσωνες είναι πιθανό να οδηγήσουν σε μείωση των ροών προς τα αστικά τουριστικά κέντρα των Μεσογειακών χωρών εντείνοντας τον ανταγωνισμό με τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης και της Σκανδιναβίας.
ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ
Για την ακρίβεια, σύμφωνα με την Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής της Τράπεζας της Ελλάδος:
ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Αγαπητές φίλες,
Αγαπητοί φίλοι,
Ως γνωστόν υπάρχει ένα φαινόμενο που λέγεται “Αστική Θερμική Νησίδα“. Αναφέρεται στην αυξημένη θερμοκρασία του αέρα στις πόλεις σε σχέση με άλλες κοντινές περιαστικές περιοχές και επηρεάζεται από το πόσο πυκνή είναι η δόμηση μιας πόλης, πόσο εμποδίζεται ο φυσικός της αερισμός, τι είδους ανθρώπινες δραστηριότητες φιλοξενεί και, βεβαίως, πόσους χώρους πρασίνου διαθέτει. Για την περιοχή της Αθήνας, αυτή η διαφορά μπορεί να φτάνει έως και τους 8-10 βαθμούς, σύμφωνα με έρευνα της διαΝΕΟσις.
Αυτό είναι ένα ενδεικτικό στοιχείο του πόσο μεγάλη θα είναι η πίεση που θα υποστούν οι πόλεις της Ελλάδας -πολύ μεγαλύτερη από ό,τι η επαρχία- στο επόμενο διάστημα. Για το λόγο αυτό η ενδελεχής μελέτη των επιπτώσεων των επερχόμενων αλλαγών ειδικά στις πόλεις είναι εξαιρετικά σημαντική.
Η ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ
Για παράδειγμα, το επόμενο διάστημα, θα αυξηθούν τα θερμά επεισόδια σε όλη την Ελλάδα. Ως “θερμά επεισόδια” ορίζονται οι ημέρες του χρόνου κατά τις οποίες η θερμοκρασία ξεπερνά ένα όριο που σε κάθε περιοχή αλλάζει, αλλά είναι στο 90ο εκατοστημόριο της περιόδου αναφοράς. Την περίοδο 1971-2000 στο κέντρο της Αθήνας είχαμε κατά μέσο όρο 1,4 “θερμά επεισόδια” τον χρόνο. Ακόμα και με το καλύτερο σενάριο, την ερχόμενη 25ετία θα έχουμε κατά μέσο όρο 6. Με το μεσαίο σενάριο μέχρι τα μέσα του αιώνα θα έχουμε πάνω από 9.
Επιπροσθέτως, η μέση θερμοκρασία θα αυξηθεί παντού, αλλά περισσότερο στην Πάτρα, την Καλαμάτα και την Αθήνα. Αν ισχύσει το πιο απαισιόδοξο σενάριο, η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας τους καλοκαιρινούς μήνες στην Πάτρα και την Καλαμάτα θα φτάσει πάνω από τους 3 βαθμούς. Στην Αθήνα θα ξεπεράσει τους 2 βαθμούς όποιο σενάριο κι αν επαληθευτεί, πράγμα που είναι πολύ σοβαρό.
Σε περιοχές όπως η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και η Λάρισα οι ημέρες στις οποίες η μέγιστη θερμοκρασία υπερβαίνει τους 37 βαθμούς θα αυξηθούν πολύ. Οι “τροπικές νύχτες” (νύχτες κατά τις οποίες η θερμοκρασία δεν πέφτει κάτω από τους 20 βαθμούς) επίσης θα σημειώσουν αύξηση.
Αυτό είναι σημαντικό, καθώς αυτός ο δείκτης συνδέεται με τα ποσοστά θνησιμότητας και καρδιαγγειακών παθήσεων -είναι οι νύχτες κατά τις οποίες τα κτήρια δεν προλαβαίνουν να “κρυώσουν”. Εξάλλου, σε πόλεις της δυτικής Ελλάδας όπως η Πάτρα και τα Ιωάννινα θα υπάρξει μεγάλη αύξηση στις ημέρες υψηλής βροχόπτωσης, που αυξάνουν τον κίνδυνο πλημμυρικών φαινομένων.
Και δεν είναι μόνο το ότι οι πόλεις θα είναι πιο ζεστές και ευάλωτες. Υπολογίζεται ότι μέχρι τα μέσα του αιώνα θα διπλασιαστούν οι ανάγκες για ψύξη σε όλες τις περιοχές της χώρας, ενώ παράλληλα θα μειωθούν οι ανάγκες για θέρμανση (ειδικά στις παραθαλάσσιες περιοχές και τα νησιά). Οι ενεργειακές ανάγκες στο σύνολό τους, όμως, αναμένεται να είναι σημαντικά υψηλότερες.
Μια επιφανειακή ανάγνωση των δεδομένων που μας παρουσιάζουν οι κλιματικοί δείκτες θα μπορούσε να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να έχει και μια θετική επίπτωση στον τουρισμό της Ελλάδας: η τουριστική περίοδος μπορεί να επιμηκυνθεί. Το καλοκαίρι μπορεί να κρατά από τον Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβριο -και αυτό είναι κάτι που θα έρθει σχετικά σύντομα.
Ωστόσο, η συχνότερη εμφάνιση καυσώνων θα κάνει την εμπειρία εκατομμυρίων τουριστών που επισκέπτονται τη χώρα μας το καλοκαίρι λιγότερο ευχάριστη. Περιοχές όπως η Χαλκιδική, η Ρόδος, η Κρήτη και τα νησιά του Αργοσαρωνικού θα έχουν πολύ περισσότερες θερμές ημέρες κάθε καλοκαίρι. Περισσότερες “τροπικές νύχτες” θα έχει όλη η επικράτεια, αλλά κυρίως τα δυτικά παράλια, τα Ιόνια Νησιά, η Δυτική Πελοπόννησος και η Κεντρική Μακεδονία.
Οι καύσωνες (επεισόδια με πολύ υψηλές θερμοκρασίες, απουσία ανέμων και διάρκεια τουλάχιστον τριών συνεχόμενων ημερών) θα είναι περισσότεροι παντού.
Επιπλέον, η μεταβολή της θερμοκρασίας μπορεί να οδηγήσει στην περαιτέρω μείωση της -ήδη σύντομης- χιονοδρομικής περιόδου, καθιστώντας μη βιώσιμη τη λειτουργία χιονοδρομικών κέντρων στην Ελλάδα. Σε κάποια από αυτά έχουν ήδη αρχίσει οι εργασίες διαμόρφωσης του τοπίου (με την αφαίρεση βράχων) για να λειτουργούν οι πίστες με λιγότερο χιόνι.
Εντούτοις, οι επιπτώσεις δεν σταματούν εδώ: η αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων, η αλλοίωση του τοπίου λόγω της αύξησης της στάθμης της θάλασσας, η διατάραξη της βιοποικιλότητας, τα αυξημένα έξοδα των τουριστικών επιχειρήσεων για ψύξη είναι μερικές από αυτές.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ
Αγαπητές φίλες,
Αγαπητοί φίλοι,
Τούτων λεχθέντων, σε ευρωπαϊκό επίπεδο προτείνεται:
- Οι ίδιοι οι εταίροι του τουρισμού να μετρήσουν τις επιπτώσεις και να επενδύσουν σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ETC 2018, 8).
- Επίσης, να επαναπροσδιορισθεί η αντίληψή μας για την τουριστική ανάπτυξη, ώστε να μην βασίζεται πλέον στη μεγάλη ροή των εισερχόμενων τουριστών και να αναπτυχθεί η κατάλληλη στρατηγική ώστε οι επισκέπτες α) να μένουν στην περιοχή που επισκέπτονται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, β) να επισκέπτονται περιοχές περισσότερο κοντά στο σπίτι τους και γ) οι προορισμοί να προσελκύουν τουρίστες υψηλότερων εισοδηματικών κατηγοριών (ETC 2018, 30).
- Να τεθούν συγκεκριμένοι και υλοποιήσιμοι στόχοι αναφορικά με την από-ανθρακοποίηση όλων των υπο-κλάδων του τουριστικού οικοσυστήματος (αεροπορικές, θαλάσσιες και οδικές μεταφορές, καταλύματα κ.ά.). Μέσα στο ίδιο πλαίσιο εγγράφεται και η ανάπτυξη συνεργασιών με την τουριστική βιομηχανία με στόχο την εγκατάσταση συστημάτων μέτρησης των εκπομπών (ETC 2018, 30).
Επιπροσθέτως, στη χώρα μας η Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΕΣΠΚΑ) του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας περιέχει τους βασικούς στόχους και εργαλεία υλοποίησης με βάση τη διεθνή εμπειρία και τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις προκειμένου να καταστεί δυνατή η ενίσχυση της ανθεκτικότητας της χώρας αναφορικά με τις επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή.
Τέλος, ειδικήαναφορά πρέπει να γίνει και στις μεταβολές που καταγράφονται από την πλευρά της ζήτησης, με όλο και περισσότερους επισκέπτες που ανήκουν στη Gen Z και στη γενιά των Millennials να επιζητούν προορισμούς και τουριστικά προϊόντα που ευθυγραμμίζονται με τις περιβαλλοντικές τους αξίες. Ως εκ τούτου, τα επόμενα χρόνια η αυξανόμενη ευαισθησία για θέματα βιωσιμότητας αναμένεται πως θα αποτελέσει βασική παράμετρο στις ταξιδιωτικές τους επιλογές ευνοώντας προορισμούς και επιχειρήσεις που έχουν ενσωματώσει τις αρχές της προστασίας του περιβάλλοντος και της βιωσιμότητας στο τουριστικό τους προϊόν (ΙΝΣΕΤΕ,2021:20-21).
Αγαπητές κυρίες,
Αγαπητοί κύριοι,
Είναι σαφές, ότι η ενσωμάτωση των αρχών και των πρακτικών της βιωσιμότητας είναι, λοιπόν, ζήτημα δημιουργίας ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος και ανάπτυξης του τουρισμού στη χώρα μας και ως εκ τούτου αποτελεί βασική προτεραιότητά μας.
Μπορούμε όλοι να κάνουμε φιλικές προς το περιβάλλον επιλογές που θα καταλήξουν στην προστασία των εύθραυστων οικοσυστημάτων μας, στην αλλαγή που τόσο χρειαζόμαστε.
Έχουμε άλλωστε την υποχρέωση να παραδώσουμε στα παιδιά μας ένα περιβάλλον το οποίο δεν θα είναι χειρότερο από αυτό που παραλάβαμε εμείς από τους γονείς μας.
Σας ευχαριστώ.
