- Δύο χρόνια με περιοριστικά μέτρα και αυστηρά υγειονομικά πρωτόκολλα σε παγκόσμιο επίπεδο αποτέλεσαν ένα πλήγμα στον τουρισμό μας. Μειωμένες αφίξεις, μειωμένα έσοδα. Η αγορά τώρα ανοίγει ξανά ποιες είναι οι δικές σας προσδοκίες αλλά και οι εκτιμήσεις σας για τα νούμερα σε επίπεδο επισκεψιμότητας και για τα έσοδα από τις αφίξεις των ξένων τουριστών;
Ύστερα από την τεράστια κρίση της παγκόσμιας δημόσιας υγείας, ο κόσμος επιθυμεί να ταξιδέψει, να απολαύσει τις διακοπές του και πιστεύουμε ότι η Ελλάδα είναι σε ευνοϊκή θέση εκκίνησης.
Η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας (ΥΠΑ) ανακοίνωσε στο επιβατικό κοινό την άρση των περιορισμών Covid-19 για πτήσεις εσωτερικού και εξωτερικού, με μόνη υποχρέωση επιβατών και εργαζομένων τη χρήση μάσκας στους χώρους προσέλευσης και αναμονής εντός αεροδρομίων, καθώς και κατά τη διάρκεια των αεροπορικών πτήσεων.
Το 2022 θα είναι, λοιπόν, το πρώτο καλοκαίρι, εδώ και τρία χρόνια, που δεν θα έχουμε ουσιαστικά υγειονομικούς περιορισμούς λόγω της πανδημίας. Στόχος μας είναι να κεφαλαιοποιήσουμε την καλή εικόνα της χώρας, ώστε να έχουμε όσο το δυνατόν καλύτερη και μεγαλύτερη σε διάρκεια τουριστική περίοδο.
Άλλωστε, 140 εκατομμύρια ευρώ μπήκαν ήδη στο τουριστικό καλάθι, τα πρώτα χρήματα για φέτος. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος για το ισοζύγιο πληρωμών του Ιανουαρίου, οι αφίξεις μη κατοίκων ταξιδιωτών και οι σχετικές εισπράξεις σημείωσαν τριψήφιο ποσοστό ανόδου, 256,7% και 309,8% αντίστοιχα.
Παράλληλα, η χώρα μας βρίσκεται μέσα τους τρεις πρώτους προορισμούς παγκοσμίως για τους βορειοευρωπαίους από την Accor, ένα από τα μεγαλύτερα τουριστικά και ξενοδοχειακά brands στον κόσμο, ενώ η Κρήτη και η Ρόδος είναι ανάμεσα στους 5 κορυφαίους προορισμούς στον κόσμο για το 2022, με βάση το booking.
Επιπροσθέτως, η ζήτηση είναι ανθεκτική στη M. Βρετανία και τη Γερμανία, τις μεγαλύτερες τουριστικές αγορές για την Ελλάδα, ενώ οι σκανδιναβικές χώρες θα παράγουν σημαντική ταξιδιωτική κίνηση. Η British Airways, η Ryanair, η EasyJet και η Jet2 αναζητούν περισσότερες πτήσεις από ό,τι το 2019 και οι Air France και Transavia επιδεικνύουν ισχυρή παρουσία αντιστοίχως.
Επίσης, υπάρχει εισροή ταξιδιωτών μεγάλων αποστάσεων με τις τρεις μεγάλες αμερικανικές αεροπορικές εταιρείες – United, Delta και American – να μεταφέρουν περίπου 3.000 ταξιδιώτες την εβδομάδα, με απευθείας πτήσεις από την Ατλάντα, το Σικάγο, τη Βοστώνη, τη Νέα Υόρκη, τη Φιλαδέλφεια και την Ουάσιγκτον.
Επιπλέον, οι απευθείας πτήσεις από τον Καναδά ξεκίνησαν ήδη, ο αριθμός των επισκεπτών από την Αυστραλία φαίνεται να φτάνει φέτος σε αριθμό ρεκόρ και η Qatar Airways αναζητά πτήσεις σε νησιά, όπως η Μύκονος και η Σαντορίνη. Την ίδια ώρα, οι διαθέσιμες αεροπορικές θέσεις από τη Γαλλία προς τη χώρα μας ξεπερνούν τα 3 εκατομμύρια, ενώ ενδεχομένως η Κίνα να χαλαρώσει τους ταξιδιωτικούς περιορισμούς για τους πολίτες της το δεύτερο εξάμηνο του 2022.
Περαιτέρω, τρία εκατομμύρια τουρίστες από ευρωπαϊκές χώρες εκτιμά ο επικεφαλής της TUI Fly Όλιβερ Λάκμαν, ότι θα έρθουν μέσω της αεροπορικής εταιρείας στην Ελλάδα φέτος, προσθέτοντας ήδη 60 πτήσεις τον Απρίλιο.
Ταυτόχρονα, στα δύο μεγάλα λιμάνια της χώρας μας, η κρουαζιέρα έχει προβλεπόμενη αύξηση 118% για το λιμάνι του Πειραιά και 189% για το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, με τον ΟΛΘ να σημειώνει εντυπωσιακή αύξηση των προσεγγίσεων, αφού σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία αναμένει για φέτος 62 επιβεβαιωμένες αφίξεις κρουαζιέρας.
Τέλος, ενδεικτικά είναι τα στοιχεία που παρατίθενται στο recovery tracker του Ινστιτούτου του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, με δεδομένα από την εταιρεία μετρήσεων ταξιδιωτικών δεδομένων OAG για το Μάιο. Την εβδομάδα από τις 16 έως τις 22 Μαΐου έχουν προγραμματιστεί 531 χιλιάδες αεροπορικές θέσεις, ενώ την τελευταία εβδομάδα του μήνα άλλες 608 χιλιάδες θέσεις σε εισερχόμενες διεθνείς πτήσεις, το μεγαλύτερο νούμερο από τις αρχές της σεζόν. Συνολικά το Μάιο έχουν προγραμματιστεί πάνω από δύο εκατομμύρια θέσεις, με την ανάκαμψη της τουριστικής κίνησης να είναι πλέον εμφανής.
2. Πόσο έτοιμη είναι η ελληνική αγορά, οι ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, τα τουριστικά καταλύματα και οι Tour Operators να αντιμετωπίσουν τις νέες προκλήσεις που προέκυψαν από την αύξηση του ενεργειακού κόστους αλλά και από τις επιπτώσεις της εισβολής στην Ουκρανία;
Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μία πρωτοφανή κατάσταση έκρηξης στις τιμές του φυσικού αερίου. Το πρόβλημα αυτό είναι εισαγόμενο και αφορά ολόκληρη την Ευρώπη. Πρώτο μέλημα της κυβέρνησης είναι να εξασφαλίσει την ενεργειακή επάρκεια της χώρας, αλλά και ταυτόχρονα να πετύχει όσο το δυνατόν χαμηλότερες τιμές ενέργειας για νοικοκυριά και επιχειρήσεις.
Όπως επισήμανε και ο πρωθυπουργός στο πρόσφατο διάγγελμά του «η πολιτεία οφείλει να στέκεται δίπλα στους πολίτες όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με βίαιες αλλαγές που μόνοι τους δεν μπορούν να διαχειριστούν».
Όπως γνωρίζετε, έχει ήδη δρομολογηθεί από τις 6/5 ένα νέο Εθνικό Πρόγραμμα Στήριξης, με σταθερό προσανατολισμό στους πιο αδύναμους. Αυτήν τη φορά, όμως, και με μέτρα σημαντικής ανακούφισης για τη μεσαία τάξη.
Ειδικότερα, έχουμε επιδοτήσει σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο νοικοκυριά αλλά και επιχειρήσεις. Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τις ανακοινώσεις του αρμόδιου υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κώστα Σκρέκα:
• Από την 1η Ιουλίου προχωρούμε σε μια δραστική κίνηση στην αγορά ενέργειας μέσω ειδικού μηχανισμού. Αποσυνδέονται οι τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος από τις διακυμάνσεις στην τιμή του φυσικού αερίου διεθνώς.
• Αναστέλλεται η ρήτρα αναπροσαρμογής για όλο το διάστημα εφαρμογής του ειδικού μηχανισμού.
Για τα δε επαγγελματικά τιμολόγια η μοναδιαία τιμή της επιδότησης διαμορφώνεται σε 120 ευρώ ανά μεγαβατώρα τον Μάιο για το σύνολο της κατανάλωσης. Για τις μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις ενισχύονται με πρόσθετη επιδότηση 50 ευρώ ανά μεγαβατώρα το σύνολο της κατανάλωσης. Η συνολική μοναδιαία επιδότηση είναι 170 ευρώ ανά μεγαβατώρα για τον Μάιο. Επιδοτείται το 80% της αύξησης για 1.250.000 επιχειρήσεις.
3. Θα θέλαμε να μας χαρτογραφήσετε τις πρωτοβουλίες που το υπουργείο σας έχει λάβει για την στήριξη του τουριστικού μας προϊόντος και την προώθηση του στις αγορές του εξωτερικού.
Ο Τουρισμός είναι μια εθνική υπόθεση και εργαζόμαστε συστηματικά τόσο για την αναβάθμιση των υποδομών και τη δημιουργία task force crisis management, όσο και για την ψηφιοποίηση του τουριστικού προϊόντος, αλλά και την αναμόρφωση καθώς και την αναβάθμιση της τουριστικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα (Upskilling και reskilling).
Με βάση τα παραπάνω θα κινηθούμε για να επιτύχουμε τους άμεσους και μακροπρόθεσμους στόχους μας, όπως (α) την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου και (β) τη διάχυση των επισκεπτών μας σε όλη τη χώρα, ειδικά σε νέες και ανεξερεύνητες γωνιές της πατρίδας μας, καθώς και (γ) την προσέλκυση επενδύσεων και την προώθηση ποιοτικού τουρισμού με στόχο ένα βιώσιμο, ανθεκτικό, προσβάσιμο, καινοτόμο, «πράσινο» τουριστικό οικοσύστημα.
Mε λίγα λόγια η χρονική επέκταση της τουριστικής περιόδου στη χώρα μας καθώς και η χωρική επέκταση του τουριστικού μας προϊόντος, αποτελούν βασικά στοιχεία της εθνικής στρατηγικής για τον ελληνικό τουρισμό μέχρι το 2030.
Δίνουμε μεγάλη έμφαση στην διαφοροποίηση του τουριστικού μας προϊόντος με την υπέρβαση του κλασικού μοντέλου «θάλασσα και ήλιος», καθώς και στην προώθηση του θεματικού τουρισμού όπως o συνεδριακός (MICE), o θαλάσσιος, o ορεινός και o καταδυτικός τουρισμός μεταξύ άλλων.
Έτσι, έχουμε προβεί σε διάφορες πρωτοβουλίες στο εξωτερικό, όπως με τις νέες συμφωνίες στο Ισραήλ, το οποίο επισκέφτηκε ο υπουργός Τουρισμού στις 28-29 Μαρτίου για την προσέλκυση των Ισραηλινών, πέραν των καλοκαιρινών μηνών, στην περίοδο των διακοπών τους για το εβραϊκό νέο έτος (μέσα Σεπτεμβρίου-μέσα Οκτωβρίου), όσο και με τη συμφωνία να δοθεί περαιτέρω έμφαση στην προσέλκυση ταξιδιωτών μέσω συνδιαφήμισης, τους μήνες Οκτώβριο, Νοέμβριο και Δεκέμβριο στην τηλεδιάσκεψη του κ. Κικίλια με τον CEO του γερμανικού συμφερόντων ομίλου DER Touristik, κ. Soren Hartman, τον Δεκέμβριο του 2021.
Επιπλέον, αισιόδοξα ήταν τα μηνύματα από τις νέες συμφωνίες στις οποίες προχώρησε ο Υπουργός Τουρισμού, κατά τις διαδοχικές συναντήσεις που πραγματοποίησε στο Βουκουρέστι με tour opetarors της Ρουμανίας. «Η Ελλάδα θα είναι φέτος για τη Ρουμανία ο νούμερο 1 τουριστικός προορισμός», όπως ανέφερε χαρακτηριστικά στον τ/σ ΣΚΑΙ.
Επιπροσθέτως, επαναλειτουργούμε το Γραφείο ΕΟΤ Ισπανίας, το οποίο είχε αναστείλει τη λειτουργία του επί μία σχεδόν δεκαετία. Μεταξύ των αρμοδιοτήτων του θα είναι και η αγορά της Λατινικής Αμερικής, η οποία είναι εξαιρετικά σημαντική και με πολλές προοπτικές ανάπτυξης για τον ελληνικό τουρισμό.
Ταυτόχρονα, έχουν δρομολογηθεί οι διαδικασίες για τη δημιουργία Γραφείου ΕΟΤ στη Μελβούρνη, ενώ συζητάμε και την ενίσχυση των απευθείας αεροπορικών συνδέσεων Ελλάδας- Αυστραλίας.
Παράλληλα, με την υπογραφή Πρωτοκόλλου από τον Υφυπουργό Εξωτερικών για την Οικονομική Διπλωματία και την Εξωστρέφεια Κώστα Φραγκογιάννη και την Υφυπουργό Εμπορίου και Βιομηχανίας της Ινδίας Anupriya Patel, στις 15 Απριλίου 2022, στην Αθήνα, συζητήσαμε τις προοπτικές απευθείας αεροπορικών συνδέσεων Ελλάδας και Ινδίας, σε συνέχεια της πρόσφατης κύρωσης από την ελληνική Βουλή, το Φεβρουάριο του 2022, της συμφωνίας αεροπορικής σύνδεσης Ελλάδας-Ινδίας που είχε υπογραφεί το 2017.
Τέλος έχουμε ήδη συνάψει συμφωνίες με επαγγελματίες του τουρισμού σε Γαλλία, Ισραήλ, Μεγάλη Βρετανία, ενώ από τις Η.Π.Α. οι απευθείας πτήσεις ξεκίνησαν νωρίτερα από ποτέ και θα έχουμε 480.000 χιλιάδες ταξιδιώτες μέχρι τον Οκτώβριο.
4. Πολλές νέες ξενοδοχειακές μονάδες ανεγείρονται στην πόλη της Αθήνας. Ποια προσδοκάτε ότι μπορεί να είναι η συμμετοχή τους στο ΑΕΠ της χώρας και ποιες πρωτοβουλίες θα αναλάβετε για να ενισχυθεί το τουριστικό προϊόν στην πρωτεύουσα μιας και για πολλές ευρωπαϊκές χώρες η πρωτεύουσα αποτελεί πόλο έλξης πολλών εκατομμυρίων τουριστών;
Ο τουρισμός συμβάλλει στην περιφερειακή ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή, την αποφυγή της ερημοποίησης, ενώ στηρίζει εκτός από τις επενδύσεις και το ισοζύγιό μας. Είναι ένας τομέας ο οποίος ενισχύει διπλά την οικονομική δραστηριότητα. Αποτελεί την ατμομηχανή της ελληνικής οικονομίας, καθώς 1 στα 4 ευρώ του ΑΕΠ της χώρας προέρχεται, έμμεσα ή άμεσα, από την τουριστική δραστηριότητα.
Όσον αφορά την Αθήνα, η οποία δοκιμάστηκε πολύ τα τελευταία χρόνια, δείχνει πλέον τη δυναμική της και μια βόλτα στο κέντρο του Δήμου Αθηναίων αρκεί για να καταλάβει κανείς ότι οι επισκέπτες επέστρεψαν.
Σε αυτήν την ανάκαμψη σημαντικό ρόλο έπαιξε το γεγονός ότι πήραμε την απόφαση να ξεκινήσουμε την τουριστική σεζόν νωρίτερα από ποτέ, καθώς η έναρξη των απευθείας πτήσεων από τις ΗΠΑ στις 7 Μαρτίου και η αύξηση της κρουαζιέρας, με τον Πειραιά ως homeport φέρνει τους επιβάτες στην πρωτεύουσα, και συντελεί στο να ενισχυθούν οι τουριστικές ροές δημιουργώντας έσοδα για την οικονομία της πόλης.
Στο ίδιο πλαίσιο, η γερμανική Condor, στις 18 Απριλίου εγκαινίασε τις πτήσεις, από Ντίσελντορφ και Λειψία, μετά από σχεδόν 20 χρόνια, ενισχύοντας έτσι την εμπιστοσύνη της εταιρείας στην ελληνική πρωτεύουσα ως προορισμό.
Η Αθήνα παρουσιάζεται πλέον στις διεθνείς τουριστικές αγορές ως ένας δυναμικός και βιώσιμος προορισμός, που δώδεκα χρόνια μετά την οικονομική κρίση δονείται από μια αναζωογονητική ενέργεια και δημιουργικότητα, όπως αναφέρει σε τετρασέλιδο αφιέρωμα του το γαλλικό περιοδικό Marie Claire με τίτλο «Η νέα Αθήνα» (La nouvelle Athènes), αποτέλεσμα press trip που υλοποίησε η Υπηρεσία ΕΟΤ Γαλλίας τον περασμένο Ιούνιο.
Στα παραπάνω συνέβαλε και η νέα διαφημιστική καμπάνια του ΕΟΤ με κεντρικό μήνυμα «greekend: End your week like a Greek», η προωθητική εκστρατεία που φέρει την υπογραφή της κεντρικής καμπάνιας του Οργανισμού, «All you want is Greece» και προβάλλει την όμορφη πλευρά της ζωής στις ελληνικές πόλεις και τις πλούσιες εμπειρίες που μπορούν να απολαύσουν οι επισκέπτες σε ένα greekend.
5. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ως αποτέλεσμα εισροές Ρώσων και Ουκρανών τουριστών να κλείσουν. Τόσο στην Χαλκιδική και στην Βόρειο Ελλάδα όσο και στην Κρήτη, η έλευση αυτών των τουριστών αποτελούσε βασική πηγή εσόδων για πολλές τουριστικές ξενοδοχειακές επιχειρήσεις και όχι μόνο. Τι προτίθεστε να κάνετε και ποια θα είναι τα μέτρα ανακούφισης και στήριξης όσων επιχειρηματιών και εργαζομένων έχουν πληγεί από αυτήν την εξέλιξη;
Δυστυχώς, ένας άλλοτε αδιανόητος πόλεμος στην Ευρώπη ρίχνει τη γκρίζα σκιά του και στον τουρισμό, αν και είναι ακόμα πολύ νωρίς για να αναζητήσουμε τις μακροπρόθεσμες συνέπειες αυτού.
Ωστόσο οφείλω να επισημάνω ότι η ρωσική αγορά εκπροσωπεί ένα μικρό μέρος του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Μέσα στην κρίση της πανδημίας είχαμε 50.000 επισκέπτες από τη Ρωσία το 2020 και 120.000 επισκέπτες το 2021, που απέφεραν περίπου στα 300 εκατ. ευρώ από τα 10,6 δισ. έσοδα που είχαμε το 2021 από τον τουρισμό.
Εντούτοις, η ελληνική κυβέρνηση μελετά τρόπους για τη στήριξη των τουριστικών γραφείων και των ξενοδοχείων που έχουν ως κύρια ενασχόληση τη ρωσική και ουκρανική τουριστική αγορά.
Είναι υποχρέωσή μας και αυτούς τους ανθρώπους να τους στηρίξουμε και να τους βοηθήσουμε, αλλά και στο σύνολό του τον ελληνικό τουρισμό, από τον οποίο περιμένει πολλά η κοινωνία φέτος, παρά τα προβλήματα τα οποία παρουσιάζονται από έναν πόλεμο στην καρδιά της Ευρώπης.
6. Ποιες αλλαγές προωθείτε ως κυβέρνηση για την βελτίωση του τουριστικού μας προϊόντος, ποια κονδύλια κατευθύνονται και σε τι ύψος για την ενίσχυση του τουρισμού από το ταμείο ανάκαμψης;
Ξεκίνησε ήδη από την Ελληνική Πολιτεία η δημιουργία της εθνικής στρατηγικής για τον τουρισμό, η οποία θα ενισχύσει τα ήδη υπάρχοντα συγκριτικά πλεονεκτήματά μας, ενώ ταυτόχρονα θα μας επιτρέψει να γίνουμε πιο ανθεκτικοί σε περιόδους κρίσεων, να βελτιώσουμε αδυναμίες και να επωφεληθούμε από τις ευκαιρίες που ανοίγονται μπροστά μας.
Με στόχο την αλλαγή του παραγωγικού τουριστικού μοντέλου, που μας υπέδειξε άλλωστε και η έκθεση Πισσαρίδη, και έχουμε ήδη εντάξει στο πρόγραμμα του Ταμείου Ανάκαμψης προχωρούμε στην εφαρμογή μιας νέας φιλοσοφίας, με άξονα τη διπλή προσαρμογή (twin transition) σε μια πιο πράσινη και βιώσιμη ανάπτυξη, στον ψηφιακό μετασχηματισμό και στην ενίσχυση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, που καλείται να στελεχώσει στο παρόν και στο μέλλον ένα περισσότερο ανθεκτικό, βιώσιμο και καινοτόμο τουριστικό οικοσύστημα στη χώρα μας.
Ταυτόχρονα, δίνουμε μεγάλη έμφαση στην διαφοροποίηση του τουριστικού μας προϊόντος με την υπέρβαση του κλασικού μοντέλου «θάλασσα και ήλιος». Συγκεκριμένα, στοχεύουμε στην επέκταση της τουριστικής περιόδου τόσο χωρικά όσο και χρονικά καθώς και στην προώθηση του θεματικού τουρισμού όπως o συνεδριακός (MICE), o θαλάσσιος, o ορεινός και o καταδυτικός τουρισμός μεταξύ άλλων.
Ειδικότερα ο παράκτιος και θαλάσσιος τουρισμός που αποτελούν προτεραιότητά μας, μπορεί́ να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο ανάπτυξης της εθνικής και τοπικής οικονομίας με τη συνολική́ οικονομική́ συμβολή́ του να ανέρχεται σύμφωνα με εκτιμήσεις στο 1,4-1,5% του ΑΕΠ της χώρας ενώ η έμμεση συμβολή του θεωρείται ότι είναι 4 με 5 φορές υψηλότερη
Προσέτι, αξιοποιούμε περισσότερα από 320 εκ. ευρώ του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ), σε κρίσιμα για την τουριστική ανάπτυξη έργα, όπως η διαχείριση των προορισμών (Destination Management), ο ορεινός τουρισμός (Mountain Tourism), ο τουρισμός υγείας και ευεξίας, ο αγροτουρισμός και η γαστρονομία, ενώ προτεραιότητα δίνεται στην αναβάθμιση Τουριστικών Λιμένων και στα έργα που αφορούν στην προσβασιμότητα των τουριστικών προορισμών από ΑμεΑ.
Στο πλαίσιο αυτό, μέσω του ΤΑΑ, ο τουρισμός ωφελείται και από μεταρρυθμίσεις και από επενδύσεις. Ειδικότερα:
1. Εκσυγχρονίζεται το θεσμικό πλαίσιο που αφορά σε θερινό και χειμερινό τουρισμό. Δηλαδή το θεσμικό πλαίσιο για επενδύσεις στα τουριστικά λιμάνια και τα χιονοδρομικά κέντρα
2. Ενισχύονται νέες μορφές τουρισμού, όπως ο αγροτουρισμός, ο τουρισμός υγείας και ευεξίας, ο τουρισμός γαστρονομίας, που συνεισφέρουν στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, πέραν της παραδοσιακής θερινής.
3. Ενισχύονται οι φορείς που διαχειρίζονται τουριστικές υποδομές για δράσεις ωρίμανσης, ώστε να μπορέσουν εν ευθέτω χρόνο να ωφεληθούν από τις δυνατότητες χρηματοδότησης των, προγραμματισμένων ή μελλοντικών, επενδύσεών τους.
4. Ενισχύεται η τουριστική εμπειρία του ταξιδιώτη με την δημιουργία Οργανικών Διαχείρισης και Προώθησης Προορισμών (DMMOs).
5. Και τέλος, αλλά εξαιρετικά σημαντικό, ενισχύεται η προσβασιμότητα όλων ανεξαιρέτως των ταξιδιωτών στις τουριστικές υποδομές.
Η μερίδα του λέοντος από τους πόρους του ΤΑΑ που έχει στη διάθεσή του το ΥΠΟΤ κατευθύνεται προς τις τουριστικές υποδομές, δηλαδή τα τουριστικά λιμάνια και τα χιονοδρομικά κέντρα.
Οι υποδομές αυτές ενισχύονται έτι περαιτέρω με την χρηματοδότηση διαδικασιών ωρίμανσης που είναι απαραίτητες, ώστε να μπορέσουν να επωφεληθούν από την διαθέσιμη χρηματοδότηση των επενδυτικών σχεδίων. Τουριστικά λιμάνια και αγκυροβόλια, καθώς και χιονοδρομικά κέντρα, έχουν επιπλέον την δυνατότητα να προσαρμοστούν στην νέα πράσινη και ψηφιακή πραγματικότητα, είτε παρέχοντας νέες ψηφιακές υπηρεσίες, είτε προσαρμοσμένα στις απαιτήσεις της κλιματικής αλλαγής και της πράσινης ενέργειας.
7. Επί πολλά χρόνια συζητείται το γεγονός η μεγάλη έλευση αριθμού των τουριστών να μην συνοδεύεται με την αντίστοιχη εισροή εσόδων. Μιλούσαμε και μιλάμε πολλές φορές για τουρίστες με μικρό βαλάντιο. Η εικόνα αυτή αλλάζει;
Η εικόνα αυτή επιδιώκουμε να αλλάξει. Πλεόνασμα της τάξης των 63 εκατ. ευρώ παρουσίασε το ταξιδιωτικό ισοζύγιο το Φεβρουάριο του 2022 και 123,8 εκατ. ευρώ την περίοδο Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου 2022, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος.
Την περίοδο Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου 2022 οι ταξιδιωτικές εισπράξεις εμφάνισαν αύξηση κατά 306,2% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2021 και διαμορφώθηκαν στα 273,0 εκατ. ευρώ. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στην αύξηση των εισπράξεων από κατοίκους των χωρών της ΕΕ-27 κατά 280,3%, οι οποίες διαμορφώθηκαν στα 152,6 εκατ. ευρώ, καθώς και των εισπράξεων από κατοίκους των χωρών εκτός της ΕΕ-27 κατά 340,8%, οι οποίες διαμορφώθηκαν στα 119,4 εκατ. ευρώ.
Την περίοδο Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου 2022 η εισερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση αυξήθηκε κατά 282,5% και διαμορφώθηκε σε 658,4 χιλ. ταξιδιώτες, έναντι 172,2 χιλ. ταξιδιωτών την αντίστοιχη περίοδο του 2021. Κατά την επισκοπούμενη περίοδο η ταξιδιωτική κίνηση από τις χώρες της ΕΕ-27 διαμορφώθηκε σε 384,5 χιλ. ταξιδιώτες, παρουσιάζοντας άνοδο κατά 278,9% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2021, ενώ η ταξιδιωτική κίνηση από τις χώρες εκτός της ΕΕ-27 αυξήθηκε κατά 287,6% και διαμορφώθηκε σε 273,9 χιλ. ταξιδιώτες.
Τα παραπάνω στοιχεία ενισχύουν την πεποίθησή μας ότι το 2022 θα συνεχιστεί η τάση που επικράτησε το 2021, όπου σύμφωνα με τα δημοσιευμένα στοιχεία του ΙΝΣΕΤΕ αυξήθηκε σημαντικά σε ποσοστό μεγαλύτερο του 20% το μέσο έσοδο ανά επισκέπτη (άρα βελτίωση προφίλ μέσου επισκέπτη).
8. Υπάρχουν Αεροπορικές εταιρείες όπως η Ryanair που στα τέλη του προηγούμενου χρόνου, «απειλούσαν» να διακόψουν τις απευθείας πτήσεις της προς τα αεροδρόμια της χώρας ζητώντας την συνδρομή της Ελληνικής πολιτείας κάνοντας λόγω για μηδενικά κίνητρα, για υψηλά τέλη αεροδρομίου αιτούμενη παράλληλα και κίνητρα για πτήσεις σε περιόδους εκτός αιχμής. Σε αυτά τα αιτήματα υπήρξαν απαντήσεις και λύσεις; Και πως μπορούμε να προσελκύσουμε περισσότερες αεροπορικές εταιρείες;
Ήδη έχουμε προσελκύσει περισσότερες αεροπορικές εταιρείες οφείλω να σας επισημάνω.
Έξι νέες αεροπορικές εταιρείες δίνουν ψήφο εμπιστοσύνης στο αεροδρόμιο της Αθήνας. Συγκεκριμένα από την Αθήνα ανοίγουν τη φετινή θερινή σεζόν η Air Albania, η Condor, η BA Euroflyer, η Flyr, η Jet2 και η TUSAirways.
Επίσης, η γερμανική Condor προσγειώθηκε στην Αθήνα για πρώτη φορά στις 18 Απριλίου, μετά από σχεδόν 20 χρόνια, με δύο νέες πτήσεις από το Ντίσελντορφ (τέσσερις φορές την εβδομάδα) και τη Λειψία (δύο φορές την εβδομάδα). Επι τω συνόλω, το καλοκαιρινό της πρόγραμμα περιλαμβάνει πτήσεις από οκτώ αεροδρόμια της Γερμανίας, της Αυστρίας και της Ελβετίας, σε συνολικά 17 ελληνικούς προορισμούς. Επιπλέον, ντεμπούτο θα κάνει και η Air Albania με το δρομολόγιο Αθήνα-Τίρανα.
Αντίστοιχα, ο βρετανικός όμιλος που περιλαμβάνει την Jet2 και την Jet2 City Breaks ξεκίνησαν στα μέσα Απριλίου τα δρομολόγιά τους από τις βάσεις σε Μάντσεστερ και Μπέρμιγχαμ.
Ταυτόχρονα, ιδιαίτερο βάρος στο αεροδρόμιο της Αθήνας για το καλοκαίρι του 2022 δίνει και η Volotea, προσφέροντας πάνω από 560.000 θέσεις, όταν το 2019 ανήλθαν σε 518.000. Ειδικότερα, η εταιρεία ξεκινώντας από τις 2 Απριλίου, έχει εντάξει στη βάση της Αθήνας τέσσερα νέα δρομολόγια, που συμπληρώνουν ένα δίκτυο 14 δρομολογίων από και προς τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών.
Επιπροσθέτως, η AmericanAirlines αυξάνει τη δραστηριότητά της κατά 80% σε σύγκριση με το 2019 και κατά 47% σε σχέση με το 2021κι έτσι στις 6 Μαΐου ξεκίνησε η καθημερινή εποχική πτήση μεταξύ Αθήνας και Νέας Υόρκης, ενώ ήδη από τον Απρίλιο πετά καθημερινά προς Σικάγο και Φιλαδέλφεια.
Επιπλέον νωρίτερα ξεκίνησε φέτος τις πτήσεις η Delta, η οποία θα προσφέρει 5.922 θέσεις για τη χώρα μας σε εβδομαδιαία βάση κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, εκτελώντας καθημερινά πτήση μεταξύ Αθήνας και Ατλάντα. Συγκεκριμένα στην κορυφή της σεζόν θα κάνει 11 πτήσεις εβδομαδιαίως από/προς Νέα Υόρκη (JFK), ενώ ξεκίνησε και νέο δρομολόγιο συνδέοντας την Αθήνα με τη Βοστώνη τρεις φορές την εβδομάδα.
Παράλληλα, η UnitedAirlines ξεκίνησε την καθημερινή εποχική της πτήση μεταξύ Αθήνας και Ουάσιγκτον, καθώς και τη σύνδεση της ελληνικής πρωτεύουσας με τη Νέα Υόρκη επίσης σε καθημερινή βάση.
Ταυτόχρονα, νωρίτερα από κάθε άλλη χρονιά, ξεκίνησε και η AirCanada, η οποία ενώνει με απευθείας πτήσεις την Αθήνα με το Μόντρεαλ και το Τορόντο, που στο ζενίθ της σεζόν θα γίνουν καθημερινές.
Τέλος, η Saudi Arabian Airlines (SAUDIA), ο εθνικός αερομεταφορέας του Βασιλείου της Σαουδικής Αραβίας, ανακοίνωσε πρόσφατα ότι θα ξεκινήσει νέες απευθείας πτήσεις προς το ελληνικό νησί της Μυκόνου από την 1η Ιουλίου.
9. Οι θαλάσσιες κρουαζιέρες αποτελούν σε παγκόσμιο επίπεδο ένα σημαντικό τουριστικό προϊόν. Ποιες πρωτοβουλίες αναλάβατε ή θα αναλάβετε για να γίνει η Ελλάδα επίκεντρό τους;
Ο παράκτιος και θαλάσσιος τουρισμός μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο ανάπτυξης της εθνικής και τοπικής οικονομίας με τη συνολική οικονομική συμβολή του να ανέρχεται σύμφωνα με εκτιμήσεις στο 1,4-1,5% του ΑΕΠ της χώρας ενώ η έμμεση συμβολή θεωρείται ότι είναι 4 με 5 φορές υψηλότερη.
Η Ελλάδα διαθέτει τα χαρακτηριστικά εκείνα που την καθιστούν έναν από τους ελκυστικότερους προορισμούς για τουρισμό με σκάφη αναψυχής και κρουαζιέρες όλων των επιπέδον στην Ευρώπη. Ως εκ τούτου επικεντρώνουμε τις δράσεις του Υπουργείου σε 2 επίπεδα: στην βελτίωση των Υποδομών με τους Τουριστικούς Λιμένες-Μαρίνες καθώς και την νέα Στρατηγική Μάρκετινγκ που θέτει τον ναυτικό τουρισμό στην κορυφή των προτεραιοτήτων μας.
Από τη δική μας πλευρά, στο υπουργείο Τουρισμού προχωράμε με γοργά βήματα στην υλοποίηση της μεταρρυθμιστικής μας ατζέντας για τον θαλάσσιο τουρισμό και πριν από λίγες εβδομάδες η αρμόδια Επιτροπή Τουριστικών Λιμένων συνεδρίασε μετά από 10 μήνες, ενώ τον Μάιο θα συνεδριάσει ξανά για τη ρύθμιση ζητημάτων που αφορούν στους τουριστικούς λιμένες σε όλη τη χώρα.
Παράλληλα, τα χρηματοδοτικά εργαλεία που μας προσφέρει το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας μας δίνουν σημαντικά εφόδια για την υλοποίηση θαλάσσιων υποδομών που απαιτούνται ώστε η χώρα μας να πρωταγωνιστήσει στο άμεσο μέλλον στον θαλάσσιο τουρισμό ενισχύοντας τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητά του διεθνώς.
Επίσης, κρίνεται απαραίτητο να δημιουργηθεί́ στη χώρα μας ένα ολοκληρωμένο, αποδοτικό́ και βιώσιμο δίκτυο τουριστικών λιμένων, τόσο με ένα νέο θεσμικό πλαίσιο που ψηφίστηκε πρόσφατα, όσο και με νέες στρατηγικές μάρκετινγκ.
Στοχεύοντας, λοιπόν, στην εξασφάλιση συνθηκών για τη βέλτιστη δυνατή αξιοποίηση των ανά τη χώρα ειδικών τουριστικών υποδομών, με στόχο τη δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος ικανού να προσελκύσει επενδύσεις και λαμβάνοντας υπόψη την πρόσφατη ένταξη του Έργου «Αναβάθμιση Τουριστικών Λιμένων στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, αλλά και τις διατάξεις του Ν. 4442/16 για την επιτάχυνση αδειοδότησης επιχειρήσεων, θεωρήθηκε επιτακτική η ανάγκη προώθησης νομοθετικών ρυθμίσεων για την απλοποίηση και βελτιστοποίηση του πλαισίου δημιουργίας και λειτουργίας τουριστικών λιμένων.
H ψήφιση πριν από λίγες ημέρες του σχετικού θεσμικού πλαισίου στοχεύει στο να επιταχυνθούν σημαντικά οι σχετικές διαδικασίες χωροθέτησης, παραχώρησης και αδειοδότησης με τελικό στόχο την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της χώρας μας στον τομέα των υποδομών θαλάσσιου τουρισμού.
Συγκεκριμένα και ως προς τον Ν. 2160/1993 προχωρήσαμε σε επιμέρους βελτιώσεις οι οποίες θα αυξήσουν την ευελιξία και την ταχύτητα των διαδικασιών, με ταυτόχρονη έμφαση στην αναπτυξιακή παράμετρο στα πλαίσια της Νέας Εθνικής Στρατηγικής για τον Τουρισμό.
Μεταξύ άλλων προωθήθηκαν οι παρακάτω αλλαγές στο νομοσχέδιο που ψηφίστηκε και δημοσιεύτηκε ήδη ως Ν. 4926/22:
• Απλοποίηση αδειοδότησης (μετάβαση σε καθεστώς έγκρισης λειτουργίας νόμου 4442/2016)
• Θέσπιση διαδικασίας νομιμοποίησης για υφιστάμενες τουριστικές λιμενικές εγκαταστάσεις
• Δυνατότητα αύξησης υπό προϋποθέσεις του συντελεστή δόμησης εντός των χωροθετημένων τουριστικών λιμένων με το Ν. 2160/1993.
Πιο συγκεκριμένα πλέον παρέχεται η δυνατότητα προκήρυξης της διαγωνιστικής διαδικασίας για την παραχώρηση τουριστικού λιμένα και σύναψη της σύμβασης παραχώρησης σε χρονικό σημείο πριν από την χωροθέτηση και την ολοκλήρωση των έργων. Εξασφαλίζεται με αυτό τον τρόπο, η ταχύτερη και αποτελεσματικότερη υλοποίηση των projects υψηλής αξίας με χερσαία ζώνη άνω των 90.000τμ αφού με τον παραπάνω τρόπο προσδοκάται η προσέλκυση εντονότερου ενδιαφέροντος από τους επενδυτές.
Επιπλέον λαμβάνεται μέριμνα ώστε η χορηγούμενη δυνατότητα νομιμοποίησης υφιστάμενων εγκαταστάσεων, να μην οδηγήσει σε καταστρατήγηση της νομοθεσίας για αυτό προβλέπεται τρίμηνη προθεσμία από την δημοσίευση. Πρόκειται για μια ρύθμιση που συνδυάζει την φιλοεπενδυτική κατεύθυνση του νομοσχεδίου με την ανάληψη πρωτοβουλίας για την ταχύτερη δυνατή ολοκλήρωση όλων των προαπαιτούμενων διαδικασιών και την νόμιμη λειτουργία των λιμένων.
Πέραν του θεσμικού πλαισίου καταβάλλουμε μεγάλη προσπάθεια για την ενίσχυση των εμπλεκόμενων υπηρεσιών του Υπουργείου με εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό, προς αποτελεσματικότερη και ταχύτερη αντιμετώπιση του τεράστιου φόρτου εργασίας.
10. Ποιες πρωτοβουλίες θα λάβετε φέτος για να στηρίξετε τον εσωτερικό τουρισμό σε μια χρονική περίοδο που τα Ελληνικά νοικοκυριά χειμάζονται από τις ανατιμήσεις σε καταναλωτικά αγαθά, πρώτες ύλες, καύσιμα και ενέργεια; Θα αυξήσετε τον αριθμό των δικαιούχων, τις ημέρες διαμονής σε τουριστικά καταλύματα και το ύψος των χορηγούμενων Voucher;
Μας δόθηκε φέτος η δυνατότητα μετά την άδεια της υγειονομικής Επιτροπής, να έχουμε ανοιχτό τον χειμερινό τουρισμό μας. Κατά κύριο λόγο, στο 90%, κινήθηκε από εσωτερικούς επισκέπτες. Ήταν πλήρεις όλοι οι δημοφιλείς τουριστικοί χειμερινοί προορισμοί.
Παράλληλα υπάρχουν και φέτος προγράμματα κοινωνικού Τουρισμού από τον ΟΑΕΔ. Συγκεκριμένα, έως και τις 31 Ιουλίου, συνεχίζονται οι διακοπές με το ενισχυμένο πρόγραμμα κοινωνικού τουρισμού 2021-2022 σε περισσότερα από 1.800 τουριστικά καταλύματα του Μητρώου Παρόχων του ΟΑΕΔ, ενώ φέτος επιδοτούνται και τα ακτοπλοϊκά εισιτήρια.
Σε κάθε περίπτωση, δεν υποτιμούμε τη δυναμική του εσωτερικού τουρισμού, ο οποίος με την κατάλληλη ενίσχυση μπορεί να διατηρήσει την ανθεκτικότητα του οικοσυστήματος σε περιόδους κρίσης, ενώ σε περιόδους ανάκαμψης μπορεί να μας οδηγήσει σε νέες κορυφές.
Γι’ αυτό ευελπιστούμε ότι με τη συμβολή και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ο εσωτερικός τουρισμός θα ανακάμψει, ενώ από τον Ιούλιο, όπως επεσήμανε στις 30/4 και ο υπουργός Τουρισμού, Βασίλης Κικίλιας, θα έχουμε νέο πρόγραμμα κοινωνικού τουρισμού για τις Ελληνίδες και τους Έλληνες, ύψους 30.000.000 ευρώ, με δυνατότητα διακοπών όλο το χρόνο, για να στηρίξουμε αυτούς που δεν μπορούν ή δεν έχουν.
11. Σε πολλούς προορισμούς τουριστικής αιχμής εμφανίζεται έντονα το φαινόμενο λόγω κακών συνθηκών διαβίωσης και χαμηλών αμοιβών ή μειωμένων ενσήμων, να ζητούν εποχιακό προσωπικό το οποίο όμως δεν προσέρχεται. Τι πρωτοβουλίες θα αναλάβετε για να επιλύσετε το πρόβλημα αυτό;
Σχετικά με το ζήτημα των θέσεων εργασίας στον τουρισμό, το μήνυμα το έστειλε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης με τη νέα αύξηση στον κατώτατο μισθό, ενώ ήταν πολύ σαφής στις δηλώσεις του στην πρόσφατη επίσκεψή του στο Υπουργείο μας όπου επισήμανε μεταξύ άλλων προς τους επαγγελματίες του τουρισμού ότι «οι εργαζόμενοι στον τουρισμό πρέπει κι αυτοί να συμμετέχουν στην αναπτυξιακή δυναμική του κλάδου. Αυτό δεν σημαίνει μόνο καλύτερες απολαβές, σημαίνει και απαρέγκλιτη τήρηση των όρων της εργατικής νομοθεσίας. Θα είμαστε πάρα πολύ αυστηροί στους ελέγχους που θα κάνουμε φέτος το καλοκαίρι και δεν πρόκειται να δεχθούμε κανένα φαινόμενο κατάχρησης ισχύος του εργοδότη εις βάρος των εργαζόμενων στον ελληνικό τουρισμό».
Είναι ξεκάθαρο λοιπόν πως επιθυμούμε ποιοτικές και καλά αμοιβόμενες θέσεις εργασίας στον τουρισμό. Άλλωστε όπως επισήμανε πρόσφατα και ο υπουργός Τουρισμού, «το μέρισμα της επιτυχίας του ελληνικού τουρισμού πρέπει να το μοιράζονται όλοι και πρώτα από όλα οι εργαζόμενοι καθώς αυτοί είναι που έρχονται σε επαφή με τους ταξιδιώτες, διαμορφώνουν την ψυχολογία του κόσμου και δυναμώνουν το τουριστικό σήμα».
Όσον αφορά τους κανόνες λειτουργίας των ξενοδοχειακών καταλυμάτων, οι επιχειρήσεις έχουν ευθύνη για παροχή σωστής υπηρεσίας και καλών συνθηκών εργασίας, ενώ η πολιτεία οφείλει να ελέγχει, αποτρέποντας μειοψηφίες να δυσφημούν το σύνολο. Δυστυχώς, υπάρχουν κάποιοι, λίγοι προφανώς, κακοί επαγγελματίες, οι οποίοι όμως πλέον καταλαβαίνουν ότι όταν ανεβαίνει σταθερά το ποιοτικό επίπεδο στον ελληνικό τουρισμό, έρχονται και πιο υψηλού επιπέδου ταξιδιώτες που απαιτούν και ποιοτικότερες υπηρεσίες.
Για να γίνει αυτό πρέπει να σεβόμαστε το ανθρώπινο δυναμικό που εργάζεται στον τουρισμό. Οι Περιφερειακές Υπηρεσίες τουΥπουργείου Τουρισμού (ΠΥΤ), οι οποίες έχουν αρμοδιότητες για τις άδειες και την έναρξη λειτουργίας τουριστικών επιχειρήσεων, για τον έλεγχο των παρεχόμενων υπηρεσιών και των παραβάσεων και για την επιβολή διοικητικών κυρώσεων θα ελέγξουν το πλαίσιο των διαφόρων τουριστικών δραστηριοτήτων. Δηλαδή να υπάρχουν ναυαγοσώστες και υπεύθυνοι ασφαλείας στις κολυμβητικές δεξαμενές στα ξενοδοχεία, να ελέγχονται οι ιδιωτικές παιδικές χαρές γενικότερα να τηρούνται οι κανόνες ασφαλείας για τους εργαζόμενους και τους επισκέπτες και να λειτουργούν σύννομα τα ξενοδοχειακά καταλύματα.
Αντιστοίχως, μέσα στο Μάιο –και νωρίτερα από κάθε άλλη φορά- ξεκινούν φέτος στοχευμένοι εντατικοί έλεγχοι σε περιοχές υψηλής τουριστικής έντασης από το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας (ΣΕΠΕ), ενόψει της έναρξης της τουριστικής περιόδου.
Οι έλεγχοι θα διενεργηθούν από την Υπηρεσία Ειδικών Επιθεωρητών Εργασίας με αξιοποίηση των ποσοτικών και ποιοτικών στοιχείων του ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ και ανεξάρτητα από τους τακτικούς ελέγχους που διενεργούν οι κατά τόπο αρμόδιες περιφερειακές υπηρεσίες του ΣΕΠΕ. Θα επικεντρωθούν δε σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στις ακόλουθες περιοχές:
- Παράκτιες τουριστικές περιοχές της Περιφέρειας Αττικής
- Νησιά του Νότιου Αιγαίου, ιδιαίτερα Κυκλάδες και Δωδεκάνησα (Μήλος, Σίφνος, Σέριφος, Ίος, Σαντορίνη, Πάρος, Νάξος, Σύρος, Τήνος, Μύκονος, Ρόδος, Κως, Πάτμος, Λέρος).
- Κρήτη (Περιφερειακές Ενότητες Ηρακλείου, Χανίων, Ρεθύμνου, Λασιθίου).
- Νησιά Ιονίου (Κεφαλονιά, Ζάκυνθος, Κέρκυρα).
- Παράκτιες τουριστικές περιοχές Πελοποννήσου, Ηπείρου, Θεσσαλίας, Κεντρικής Μακεδονίας (Χαλκιδική, Πιερία) και Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
Στόχος των εν λόγω ελέγχων είναι η διασφάλιση της τήρησης της εργατικής νομοθεσίας, ιδίως όσον αφορά στην αδήλωτη και υποδηλωμένη εργασία, στην τήρηση των χρονικών ορίων εργασίας, θέματα αμοιβών, αδειών και λοιπών παροχών εργασίας καθώς και ζητήματα υγείας και ασφάλειας στην εργασία.
Πρέπει όλοι να αντιληφθούν ότι η υγιής επιχειρηματικότητα και η εκμετάλλευση των εργαζομένων δεν συμβαδίζουν. Η εργασιακή ειρήνη στον τουριστικό κλάδο είναι όρος επιτυχίας, πόσω δε μάλλον όταν ο τουρισμός είναι ένας δυναμικός κλάδος με μεγάλη προστιθέμενη αξία στην οικονομία μας.
